Czy możliwe jest dokonanie takiego umownego działu spadku (notarialnie), w którym współspadkobiercy zgodnie postanawiają, że cały majątek spadkowy przypada jednemu spadkobiercy, a pozostali nie wymagają żadnych spłat, czy też zaprzecza to samej istocie działu spadku i należy to traktować jako darowiznę poszczególnych udziałów spadkowych przez współspadkobierców na rzecz innego współspadkobiercy?
Ponadto Czytelnik chciałby wiedzieć czy umowa o dział spadku nie powoduje skutków podatkowych (podatek od spadków i darowizn) oraz w przepisach ustawy o opłacie skarbowej.
W opisywanym przypadku jest trzech spadkobierców, którzy są zgodni co do tego, że cały majątek (nieruchomość) powinien przypaść jednemu ze spadkobierców, ponieważ mieszkał on ze spadkodawcą przed jego śmiercią i zamieszkuje tam nadal.
Księga IV kodeksu cywilnego, poświęcona spadkom, wymienia różne przypadki powołania do spadku. Jest to uzależnione od ostatniej woli spadkodawcy. Spadkodawca w świetle art. 959 k.c. może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób.
W sytuacji, kiedy spadkodawca powołał do spadku (albo też oznaczonej jego części) kilku spadkobierców, nie określając jednak zapisanych im udziałów spadkowych, wówczas dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, wtedy do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku mają zastosowanie odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.
Jednakże spadkobierca może, za zgodą pozostałych spadkobierców, którzy zostali powołani do spadku, rozrządzić udziałem w przedmiocie wynikającym ze spadku. Oczywiście warunkiem koniecznym jest wspomniana zgoda wyrażona przez pozostałych spadkobierców. W konsekwencji nie uzyskania aprobaty ze strony któregokolwiek powołanego do spadku, rozrządzenie takie staje się bezskuteczne. Wspomniany dział spadku figuruje jako umowny.
Jak to przedstawia się od strony przepisów określających dział spadku. Otóż wszyscy spadkobiercy, którzy zostali powołani do spadku mogą pomiędzy sobą zawrzeć umowę, w której wzajemnie ustalą udziały. Oczywiście kierując się okolicznościami uzasadniającymi taką potrzebę. Umowę tę może jednak zastąpić orzeczenie sądu co do spadku, wydane w oparciu o skierowane do sądu żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.
Bardzo ważnym elementem decydującym o skuteczności takiej umowy jest zachowanie formy aktu notarialnego. Niespełnienie tego warunku stanowi konsekwencję bezzasadnego podjęcia takiej czynności.
Oczywiście spadkobiercy, którzy zdecydowali się na umowny dział spadku mogą objąć jego postanowieniem cały spadek lub też jego ograniczoną część.
Czyli przedstawiona przez pana sytuacja dotycząca dokonanego działu spadku nie pozostaje w sprzeczności z obowiązującymi przepisami odnoszącymi się do spadków w świetle regulacji k.c.
W świetle przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych, po potraceniu długów i ciężarów. Jest to tzw. wartość czysta, której podstawą ustalenia jest stan rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych od momentu powstania obowiązku podatkowego. Podatek od spadków i darowizn wskazuje przypadek powstania obowiązku podatkowego także wówczas, gdy przedmiotem nabytego prawa majątkowego jest obowiązek świadczeń powtarzających się na rzecz nabywcy, zaś wartość tego prawa nie mogła być ustalona w chwili powstania obowiązku podatkowego. Wówczas podstawa opodatkowania jest ustalana w miarę wykonywania tych świadczeń. Jednakże urząd skarbowy, za podstawę opodatkowania, za uprzednia zgodą podatnika, może przyjąć prawdopodobną wartość świadczeń powtarzających się przez cały okres ich trwania.
W pana przypadku wspomniane przepisy mają zastosowanie tylko wówczas, gdy taki punkt został zawarty w zapisie. Sprawowanie opieki nad spadkodawcą można uznać za wykonywanie świadczenia wynikającego z zapisu, którego przedmiotem nabycia jest prawo majątkowe polegające na obowiązku świadczeń powtarzających się. Jeżeli takie zastrzeżenie pojawiło się, wtedy podstawę opodatkowania podatkiem od spadów i darowizn będzie stanowiło takie właśnie świadczenie. Tu o jego wysokości będzie decydował czas ustanowienia takiego świadczenia.
Natomiast w sytuacji, gdy wszyscy powołani do spadku spadkobiercy podjęli decyzję o zrzeczeniu się spadku na rzecz jednego z nich z racji tego, że sprawował przez cały czas opiekę nad spadkodawcą, opodatkowaniu podlega zawarta umowa. Właściwymi przepisami będzie w tym przypadku ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych, obowiązująca od 1 stycznia 2001 r. Na podstawie tego nowego aktu prawnego płatnikami są notariusze i to oni zobligowani są odprowadzenia podatku od umów sporządzonych w formie aktu notarialnego. Stawka podatku, którą będzie musiał pobrać notariusz wynosi 2 proc.
Ale warto wiedzieć, że w nowej ustawie wskazane są przypadki zwolnienia od tego podatku. I tak nie jest płacony podatek od czynności cywilnoprawnych od umów o dział spadku w przypadku, gdy dotyczą one przeniesienia własności nieruchomości, z wyjątkiem budynków mieszkalnych lub ich części znajdujących się na obszarze miast.