Nie każda osoba zawiera umowę darowizny na wypadek śmierci, nie każdy też sporządza testament. W takich sytuacjach zgodnie z przepisami polskiego prawa polskiego ma miejsce tak zwane dziedziczenie ustawowe. Może ono zostać zastosowane również wówczas, gdy testament okaże się na przykład nieważny.
Dziedziczenie ustawowe na ogół odnosi się do całości spadku, ale może też dotyczyć jedynie jego określonej części. Reguły dziedziczenia spadku opierają się na podstawowych zasadach pokrewieństwa, małżeństwa bądź też przysposobienia. Oznacza to, że do kręgu osób nazywanych spadkobiercami zalicza się nie tylko rodziców, rodzeństwo czy małżonków, ale również zstępnych, dziadków oraz pasierbów.
Kolejność dziedziczenia ustawowego została ściśle określona przez zasady polskiego prawa spadkowego. Zgodnie z tymi regułami, pierwszeństwo do uzyskania spadku (w sytuacji braku testamentu) mają dzieci spadkodawcy wraz z małżonkiem. Osoby te mogą dziedziczyć w równych częściach majątek między siebie.
Obecnie zniesiona została dyskryminacja dzieci nieślubnych oraz tych, które poczęły się na skutek kazirodztwa (takie dyskryminacje miały miejsce do początku XIX wieku). Dlatego też dzisiaj, dzieci urodzone poza ślubnymi związkami mają również pełneprawo do dziedziczenia ustawowego.
W sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawi po sobie dzieci (zarówno tych naturalnych, jak i przysposobionych), wówczas spadek po śmierci może zostać przejęty przez małżonka oraz jego rodziców. Zgodnie z przepisami prawa spadkowego,dziedziczenie ustawowe obejmuje także matkę spadkodawcy w sytuacji, kiedy nie ustalono ojcostwa. Rodzice mogą przejąć cały spadek wyłącznie wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawi po sobie dzieci oraz małżonka.
Nieco bardziej skomplikowany jest podział spadku w sytuacji, gdy systemem dziedziczenia ustawowego zostaną objęci zstępni rodzeństwa (siostrzeńcy, bratankowie, bratanice). Taki podział majątku spadkodawcy ma miejsce wówczas, gdy jedno z rodzeństwa nie żyje.
Warto zaznaczyć, że zgodnie z zasadami prawa spadkowego małżonek także może objąć cały spadek (gdy spadkodawca nie posiadał rodziców, dzieci, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa. Jednak trzeba podkreślić, że małżonek nie może przejąć spadku, jeśli za życia spadkodawcy wydano orzeczenie o separacji bądź rozwodzie.
Systemem dziedziczenia ustawowego są objęci ponadto dziadkowie spadkodawcy. Mogą oni odziedziczyć spadek, jeżeli zmarła osoba nie pozostawi po sobie małżonka, rodzeństwa oraz zstępnych rodzeństwa. Jeśli żyją wszyscy dziadkowie, to każdy ma prawo do dziedziczenia w równej części.
Jeżeli spadkodawca nie pozostawi natomiast po sobie jakichkolwiek osób, które mogłyby przejąć spadek wraz z chwilą jego śmierci, wówczas dziedziczy gmina, która była ostatnim miejscem zamieszkania zmarłego. W sytuacji, gdy nie można ustalić ostatniego miejsca pobytu, majątek ma prawo przejąć Skarb Państwa.