Od 1 stycznia br. kobiety mogą dłużej przebywać na urlopie macierzyńskim. Jeżeli zaś z takiego urlopu przyjdzie im korzystać w 2001 r., będzie on jeszcze dłuższy. Sejm zdecydował bowiem, że wprowadzenie dłuższych urlopów macierzyńskich nastąpi w dwóch etapach. Pozostałe zasady korzystania z urlopu macierzyńskiego nie uległy zmianie. W dalszym ciągu np. nie przysługuje on kobietom zatrudnionym na podstawie umowy o dzieło.
Do urlopu macierzyńskiego mają prawo kobiety zatrudnione na podstawie umowy o pracę. W tym wypadku nie ma żadnego znaczenia czas, na jaki została zawarta umowa: nieokreślony, określony, wykonania określonej pracy czy też na okres próbny. Na wymiar urlopu macierzyńskiego nie ma też żadnego wpływu czas pracy to znaczy, czy pracujesz na tzw. pełnym etacie, czy na pół lub 3/4 etatu.
Do 1999 roku wymiar urlopu macierzyńskiego zależał od liczby urodzonych przy jednym porodzie dzieci, a także od tego, który to był z kolei poród. Natomiast od bieżącego roku wymiar urlopu zależy wyłącznie od liczby dzieci urodzonych podczas tego samego porodu. Kobiecie, która rodzi po raz pierwszy przysługuje więc urlop macierzyński w takim samym wymiarze, jak tzw. wieloródkom.
Ile tygodni urlopu?
Przez pierwszy rok obowiązywania nowych przepisów (od 1 stycznia do 31 grudnia 2000 r.) wymiar urlopu macierzyńskiego przy pierwszym i każdym następnym porodzie wynosi 20 tygodni. Natomiast kobieta, która urodzi więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie (bliźniaki, trojaczki itd. otrzyma urlop 30-tygodniowy.
Jeśli dziecko urodziło się pod koniec 1999 r. i matka będzie wykorzystywała urlop macierzyński na przełomie obu lat, otrzyma go już w dłuższym wymiarze 20 tygodni (lub 30 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka.
Jeszcze dłużej z urlopu macierzyńskiego korzystać będą kobiety rok później. Począwszy od 1 stycznia 2001 roku urlop ten wynosił będzie 26 tygodni oraz 39 tygodni (w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie). Jeżeli kobieta rozpocznie urlop macierzyński w 2000 r., a koniec tego urlopu przypadnie na 2001 r., to wówczas skorzysta z nowego, dłuższego wymiaru i otrzyma odpowiednio: 6 lub 9 tygodni więcej. Dla porównania przypomnijmy, że do końca 1999 r. urlop macierzyński wynosił: 16 tygodni – przy pierwszym porodzie, 18 tygodni – przy każdym następnym i 26 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka.
W dalszym ciągu obowiązuje zasada, że matka może część urlopu macierzyńskiego wykorzystać przed przewidywaną datą porodu.
Do końca ubiegłego roku miała prawo w ten sposób wykorzystać co najmniej dwa tygodnie urlopu. Natomiast od stycznia 2000 r. co najmniej cztery tygodnie (czyli o dwa tygodnie więcej) mogą przypadać przed przewidywaną datą porodu. Dalszy ciąg urlopu (po porodzie) wykorzystywany jest na poprzednich zasadach, tj. aż do wyczerpania przysługującego wymiaru.
Sytuacje szczególne
Kobiecie, której dziecko urodziło się martwe lub zmarło w ciągu pierwszych 6 tygodni życia, przysługuje również urlop macierzyński. Niezależnie od tego, jak długo korzystała ona z urlopu przed porodem, potem ma prawo jeszcze do 10 tygodni (do końca 1999 r. w takiej sytuacji przysługiwało po porodzie 8 tygodni urlopu).
Nie zmieniły się natomiast zasady, na jakich udzielany jest urlop macierzyński wówczas, gdy kobieta urodzi dwoje lub więcej dzieci, z których np. jedno będzie martwe bądź umrze w ciągu pierwszych sześciu tygodni życia. Wówczas otrzyma ona urlop macierzyński w takim wymiarze jaki jest stosowany do liczby dzieci pozostałych przy życiu.
Przykład I: Kobieta urodziła bliźnięta. Niestety, jedno dziecko zmarło po trzech tygodniach. Otrzyma ona urlop macierzyński w takim wymiarze, jak po urodzeniu tylko jednego dziecka.
Przykład II: Kobieta urodziła czworo dzieci przy jednym porodzie. Jedno z nich urodziło się martwe. Drugie zmarło po pięciu tygodniach. Otrzyma ona taki urlop, jak wówczas, gdyby urodziła bliźnięta.
Przepisy nie zmienione
Pozostałe przepisy normujące sprawę wykorzystania urlopu macierzyńskiego nie uległy zmianie. W dalszym ciągu:
- W przypadku urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej kobieta, która wykorzystywała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą część tego urlopu może wykorzystać później, już po wyjściu dziecka ze szpitala.
- Jeżeli nowo narodzone dziecko oddane zostanie do adopcji lub do domu małego dziecka, wówczas matce nie przysługuje ta część urlopu macierzyńskiego, która przypada po dniu oddania dziecka. Jednakże ma ona prawo wykorzystać nie mniej niż 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie.
- W przypadku adopcji dziecka kobieta ma także prawo do urlopu. Jest to tzw. urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego. Aby go otrzymać, należy po przyjęciu dziecka na wychowanie wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia (z wnioskiem o adopcję). Otrzymuje się wówczas urlop w wymiarze 14 tygodni. Nie można jednak korzystać z niego dłużej niż do ukończenia przez dziecko 4 miesięcy życia. Jeżeli przyjmuje się na wychowanie dziecko starsze (do jednego roku), to wówczas przysługują 4 tygodnie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
- Jeżeli kobieta porzuci dziecko i będzie je wychowywał ojciec lub inny najbliższy członek rodziny, to wówczas ta osoba otrzyma zasiłek macierzyński. Musi jednak przerwać pracę lub inną działalność zarobkową, po to aby sprawować osobistą opiekę nad dzieckiem. Jednakże czas wypłaty tego zasiłku zostanie zmniejszony o okres, przez który pobierała go matka dziecka. Na takich samych zasadach wypłacany jest zasiłek w razie śmierci matki, która miała prawo do zasiłku macierzyńskiego.
Podstawy prawne:- Art. 180-183 kodeksu pracy
- Ustawa z 19 listopada 1999 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy